Η Ελιά το Κατεξοχήν Δεντρό των Χριστουγέννων,

Η «ΕΙΡΕΣΙΩΝΗ» ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Ελιά, ο πρόγονος του χριστουγεννιάτικου δέντρου!

Το έθιμο, απαιτεί τις μέρες αυτές, σε κάθε σπίτι να υπάρχει το στολισμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο. Κυπαρίσσι ή έλατο. Ελάχιστοι ίσως γνωρίζουν πως το χριστουγεννιάτικο δέντρο έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα και ότι πρόγονός του δεν ήταν ελατό, ούτε κυπαρίσσι αλλά ένα κλαδί ελιάς. Και το κλαδί αυτό που ονομαζόταν «Ειρεσιώνη». Έθιμο, που πρόσφατα μας θύμισαν οι μαθητές του 16ου Δημοτικού Σχολείου στην χριστουγεννιάτικη γιορτή τους. Ελάχιστοι επίσης γνωρίζουν ότι το συγκεκριμένο έθιμο σχετίζεται με τον Θησέα, την Κρήτη και την αρχαία Αθηνά και ότι τα σημερινά κάλαντα επίσης σχετίζονται με τον ύμνο που έψαλαν τα παιδιά στην αρχαιότητα κατά τα «Πυανέψια» περιφέροντας την «Ειρεσιώνη».

Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύουμε από την ιστοσελίδα του ΣΕΔΗΚ, για να μάθετε, όσα δεν ξέρετε για τον πρόγονο του χριστουγεννιάτικου δέντρου.

Η Ειρεσιώνη που παράγεται από το είρος (έριον, μαλλί), συμφωνά με πολλές αναφορές σε αρχαία κείμενα ήταν κλάδος ελιάς ή αγριελιάς (κότινος), στολισμένος με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και έφερε κρεμασμένα τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά, κ.λ.π., εκτός του μήλου και του αχλαδιού), καθώς και φιάλες από λάδι και μέλι. Η Ειρεσιώνη περιφερόταν στους δρόμους των Αθηνών, την έβδομη ημέρα του Πυανεψίωνος μηνός (22 Σεπτεμβρίου-20 Οκτωβρίου) από παιδιά «αμφιθαλή» (των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν), τα οποία έψαλαν «τις καλένδες» (κάλαντα) από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας φιλοδώρημά από τον νοικοκύρη ή την κυρά.

Όταν τα παιδιά έφθαναν στα δικά τους σπίτια, ιδίως στα αγροτικά, κατά τον Αριστοφάνη, κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε μέχρι την ίδια ημέρα του επόμενου έτους, οπότε, αφού τοποθετούσαν την νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν. Ένας νεαρός (αμφιθαλής) περιέχυνε την Ειρεσιώνη με κρασί από έναν τελετουργικό αμφορέα και την κρεμούσε στην πύλη του ναού του Απόλλωνα.

Τα Πυανέψια ή Πυανόψια ήταν γιορτή στην αρχαία Αθήνα προς τιμήν του Απόλλωνα με αναίμακτη θυσία καρπών και φρούτων, ενώ κατά την κλασική εποχή, αποτελούσαν μέρος της γιορτής των Θησείων. O Λυκούργος αναφέρει πως στην Αθήνα η γιορτή ονομαζόταν Πυανόψια, ενώ οι υπόλοιποι Έλληνες την αποκαλούσαν Πανόψια, γιατί «φαίνονταν όλοι οι καρποί» (πάντας τους καρπούς τη όψει). Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο αυτό καθιερώθηκε από τον Θησέα όταν ξεκίνησε για την Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Πηγαίνοντας σταμάτησε στην Δήλο, όπου έκανε θυσία στον Απόλλωνα, λέγοντας ότι σε περίπτωση που κερδίσει την μάχη με τον Μινώταυρο, θα του πρόσφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς για να τον ευχαριστήσει. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Θησέας εκπλήρωσε τη υπόσχεσή του καθιερώνοντας τον θεσμό της Ειρεσιώνης. Οπωσδήποτε, η μετεξέλιξη του εθίμου αυτού είναι αρκετά περιπετειώδης. Το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου το καταδίκασε ως ειδωλολατρικό και απαγόρευσε την τέλεσή του. Ωστόσο οι Έλληνες που ταξίδευαν πολύ το μετάδωσαν στους Βόρειους λαούς, οι οποίοι λόγω έλλειψης ελαιοδέντρων, στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που φύονταν στις περιοχές τους όπως είναι τα ελατά. Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανεισάχθηκε στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στην Ελλάδα, ως δικό τους Χριστουγεννιάτικο έθιμο. Κι έτσι από την αρχαία Ελληνική «Ειρεσιώνη της Ελιάς», περάσαμε στο Ελατό της σύγχρονης εποχής, που φαίνεται πως από το 1833, όποτε πρωτοστολίστηκε από τον Βασιλιά Όθωνα ως Χριστουγεννιάτικο δέντρο στα ανάκτορα του Ναυπλίου, νίκησε κατά κράτος το... καραβάκι που είχε στο μεταξύ επικρατήσει ως έθιμο που ταίριαζε στην ναυτική Ελλάδα. Οι Έλληνες που στην ιστορική μνήμη τους είχαν την Ειρεσιώνη, υιοθέτησαν πολύ γρήγορα το Χριστουγεννιάτικο δένδρο με το Έλατο ή και Κυπαρίσσι. Ένα απόσπασμα από τον ύμνο που έψαλαν τα παιδιά κατά τα Πυανέψια, κατά τον Πλούταρχο, ήταν:

Ειρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους και μέλι εν κοτύλη και έλαιον αναψήσασθαι και κύλικ' εύζωρον, ως αν μεθύουσι καθεύδη. Η Ειρεσιώνη φέρνει, σύκα και αφράτα ψωμιά και μέλι γλυκό και λάδι απαλό και ξέχειλους κύλικες, που όποιοι μεθύσουν κοιμούνται.

Σήμερα τα Χριστουγεννιάτικα δέντρα στην Ελλάδα μπορεί να είναι οποιοδήποτε κωνοφόρο δέντρο κομμένο ή σε γλάστρα αλλά και απομιμήσεις δέντρων σε πλαστικό. Κάθε περίπτωση έχει τα θετικά και αρνητικά της και οπωσδήποτε το κόστος της. Τα κομμένα φυσικά δέντρα από κωνοφόρα συνήθως πετιούνται στα πεζοδρόμια αμέσως μετά τις γιορτές προκαλώντας ένα χαμένο κόστος και μια καθόλου καλή αισθητικά και περιβαλλοντικά εντύπωση. Τα ριζωμένα δένδρα σε γλάστρα προφανώς προορίζονται να μεταφυτευτούν μετά τις γιορτές στο έδαφος, πράγμα όμως που για τα έλατα και την Κρήτη λόγω κλίματος δεν είναι εφικτό. Τα πλαστικά, έχουν το πλεονέκτημα της επαναχρησιμοποίησης αλλά δεν παύουν να είναι ψεύτικα.

Έτσι, δεν μπορεί κανείς να μην σκεφθεί ότι η χρησιμοποίηση της Ελιάς σε γλάστρα, σαν χριστουγεννιάτικο δέντρο, αποτελεί λύση που πλεονεκτεί από όλες τις προηγούμενες. Κι αυτό γιατί και επαναχρησιμοποίηση επιτρέπει αλλά για μεταφύτευση μπορεί να χρησιμοποιηθεί και μικρότερο κόστος μπορεί να έχει. Κυρίως όμως γιατί συνδέεται με την αρχαία ελληνική κουλτούρα και φυσικά με την πατροπαράδοτη αγάπη του Κρητικού για την ελιά.

www.sedik.gr Αναδημοσιευσα Απο Ρεθεμνιωτικα Νεα