Ανθρώπινος Εγκέφαλος,

ARNO VILLINGER

Ερευνώντας τα μυστήρια του ανθρωπίνου εγκεφάλου,

Συνέντευξη: Βάσω Μιχοπούλου,

Το επίρρημα που χαρακτηρίζει τον καθηγητή Arno Villinger (Άρνο Φιλλίνγκερ) είναι το «πολύ». Πολύ ευγενικός, πολύ χαμογελαστός, πολύ ήρεμος, πολύ αφοσιωμένος όταν του μιλούν, πολύ σκεπτικός όταν απαντάει. Απλός, σχεδόν αθόρυβος, με τη συστολή του μεγάλου επιστήμονα, που συνεχίζει να ερευνά το μυστήριο του νου, της σκέψης και της εγκεφαλικής δραστηριότητας, χωρίς να καλλιεργεί στον εαυτό του την ιδέα πως κατέκτησε όλες τις βεβαιότητες.
Ο Διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρώπινου Εγκεφάλου και Γνωσιακής Επιστήμης στο Ερευνητικό Κέντρο Max Planck της Λειψίας, ενός από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα της Ευρώπης, όπως επίσης και Διευθυντή της Γνωσιακής Νευρολογικής Κλινικής, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Λειψίας, ανήκει σε εκείνους τους ανθρώπους που χωρίς να το πολυσκεφτούν, προτιμούν από μικροί να γευτούν τι σημαίνει να γράφουν οι ίδιοι το σενάριο της ζωής τους. Γι' αυτόν τα πράγματα ήταν ξεκάθαρα από την αρχή. Γεννημένος σε μια μικρή πόλη της Γερμανίας, ανάμεσα σε Ελβετία και Γαλλία, αντέδρασε από νωρίς στην επιθυμία του πατέρα του να ασχοληθεί με το εμπόριο και τις επιχειρήσεις. Η επιστήμη ασκούσε γοητεία πάνω του, χωρίς ο ίδιος να έχει ξεκαθαρίσει στο μυαλό του το τι ακριβώς ήθελε να κάνει. Ο χρόνος φυσικά τον δικαίωσε.

Human Brain Project (Πρόγραμμα "Ανθρώπινος Εγκέφαλος"),

Φέτος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε το "πράσινο φως" στη χρηματοδότηση του καινοτόμου και φιλόδοξου προγράμματος "Ανθρώπινος Εγκέφαλος" για το οποίο εγκρίθηκε το ποσό του ενός δισεκατομμυρίου ευρώ, αποφέροντας επί μια δεκαετία επιστημονικά αποτελέσματα παγκόσμιας πρωτοπορίας στο σταυροδρόμι της επιστήμης και της τεχνολογίας. Ερευνητές από τουλάχιστον 15 κράτη μέλη της Ε.Ε και σχεδόν 200 ερευνητικά ιδρύματα πρόκειται να συμμετάσχουν στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, το οποίο αποτελεί πια θέμα συζήτησης σε όλη την Ευρώπη. Ο Γερμανός Καθηγητής Φιλλίνγκερ, που δίνει για πρώτη φορά συνέντευξη στον ελληνικό Τύπο, σχολίασε στην "Ημερησία" : "Πρόκειται για το πιο αισιόδοξο πρόγραμμα που άκουσα τα τελευταία χρόνια. Η κατανόηση του ανθρώπινου εγκέφαλου μέσω προσομοίωσης σε ένα υπερ-υπολογιστή, δηλαδή μέσω ενός εικονικού πιστού αντίγραφου, ακούγεται συναρπαστικό".
Στην αρχή ακούστηκε ως σενάριο επιστημονικής φαντασίας αλλά οι Ευρωπαίοι ερευνητές άρχισαν ήδη τη μελέτη για τη μεγαλύτερη πειραματική εγκατάσταση σε παγκόσμια κλίμακα που θα οδηγήσει στη δημιουργία του πιο λεπτομερούς λειτουργικού προτύπου του ανθρώπινου εγκεφάλου με στόχο την μελέτη του τρόπου με τον οποίο αυτός λειτουργεί και, τελικά, στην ανάπτυξη μεθόδων εξατομικευμένης αντιμετώπισης νευρολογικών και άλλων συναφών νόσων. "Οι επιστήμονες ευελπιστούν να βρουν θεραπείες σε πολλές νόσους που εμπλέκουν το νευρικό σύστημα καθώς θα είναι σε θέση να μελετούν το μοντέλο αυτό του ανθρώπινου εγκεφάλου ως ολότητα και όχι τμηματικά.", συμπληρώνει ο καθηγητής.
Το Ινστιτούτο στο οποίο τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια ο Γερμανός καθηγητής με τους σχεδόν 200 συνεργάτες του από όλο τον κόσμο, ερευνά τις λειτουργίες του ανθρώπινου εγκέφαλου, προς το παρόν δεν θα λάβει μέρος στο μεγάλο πρόγραμμα, γιατί όπως λέει ο ίδιος, η ομάδα του δεν ειδικεύεται στην Επιστήμη των Υπολογιστών (επικεφαλής του προγράμματος είναι ο Χένρυ Μάρκραμ από το Πολυτεχνείο της Λωζάνης). Ο ίδιος όμως δεν αποκλείει τίποτε γιατί δεν υπάρχουν πια διακριτά όρια μεταξύ των επιστημών, η μια εμπλέκεται μέσα στην άλλη και πολλές φορές λειτουργούν ως σύνολο . "Το αντικείμενο της δικής μας πολύχρονης έρευνας εστιάζεται τόσο σε ό, τι μας κάνει να λειτουργούμε ως "ανθρώπινα όντα", όσο και στις μεταβολές της εγκεφαλικής λειτουργίας μετά από νευρολογικές διαταραχές όπως το εγκεφαλικό επεισόδιο". Τα αποτελέσματα της επιστημονικής μελέτης του ενισχύουν την αποκάλυψη πως ο εγκέφαλος χαρακτηρίζεται από ένα είδος "πλαστικότητας" που εμφανίζεται ως ικανότητα προσαρμογής του σε συνθήκες που έπονται των εγκεφαλικών διαταραχών. Αυτή η ιδιότητα με την αισιόδοξη οπτική, μπορεί να επαναφέρει τη λειτουργικότητα του εγκεφάλου μετά από εγκεφαλικό ή ακόμη και να οδηγήσει στην πρόληψη τυχόν επεισοδίων. Ήδη οι κλινικές δοκιμές δείχνουν να είναι πολύ ενθαρρυντικές.
"Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από δισεκατομμύρια νευρώνων οργανωμένων σε δίκτυα τρισεκατομμυρίων συνδέσεων που πυροδοτούνται από ένα μίγμα βιολογικών μορίων που βρίσκονται σε συνεχή ροή. Σύμφωνα με παρατηρήσεις, ένας στους τρείς από μας πρόκειται στη διάρκεια της ζωής του να εμφανίσει κάποιου τύπου δυσλειτουργία στον εγκέφαλο του, με πιθανότερο το εγκεφαλικό. Αυτό που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι κάθε δραστηριότητα του εγκεφάλου προκαλεί αλλαγές και ο εγκέφαλος μπορεί να προσαρμόζεται σε αυτές. Άρα μπορούμε να πούμε ότι ποτέ δεν χρησιμοποιούμε το ίδιο σημείο του δύο φορές. Είναι κάτι σαν αυτό που έλεγε ο Ηράκλειτος: "δύο φορές στο ίδιο ποτάμι δεν θα ξαναμπείς" Σε ορισμένες φάσεις της ζωής μας, αυτές οι αλλαγές είναι πιο βαθιές και πιο εκτεταμένες και μπορούν να οδηγήσουν στον θάνατο των εγκεφαλικών κυττάρων, αλλά και στη δημιουργία νέων συνδέσεων. Έτσι εξηγείται η ανάπτυξη του εγκεφάλου από την παιδική στην ενήλικη ζωή. Μερικές βέβαια από αυτές τις αλλαγές είναι δυσάρεστες. Μεταβολές βέβαια στην περιοχή προκαλούν και άλλοι παράγοντες, όπως η κατανάλωση αλκοόλ και ναρκωτικών και γενικά ό,τι έχει να κάνει με τον εθισμό. Η δική μας έρευνα έχει ως αντικείμενο τη διερεύνηση αφενός το "επαναπρογραμματισμού" του εγκεφάλου μετά από εγκεφαλικό, καθώς και τον συσχετισμό της "πλαστικότητας" των νευρικών κυττάρων με τους παράγοντες κινδύνου (αυξημένη αρτηριακή πίεση, στρες, γενετικό υπόβαθρο, περιβάλλον) και κατά συνέπεια με την πρόληψη ασθενειών όπως η νόσος Πάρκινσον ή Αλτσχάιμερ. Η αλήθεια είναι ότι έχουμε δρόμο μπροστά μας" Στην περίπτωση εγκεφαλικών βλαβών η βασική και η κλινική έρευνα δείχνουν ότι οι πιθανότητες να δραστηριοποιηθεί ο μηχανισμός νευροπλαστικότητας είναι πολύ μεγαλύτερες απ' ό,τι πιστεύαμε στο παρελθόν.
Eγκέφαλος: Θύτης και Θύμα
Για τον Καθηγητή Φιλλίνγκερ, ο εγκέφαλος είναι ταυτόχρονα "θύμα" και "θύτης" και ο ίδιος χαρακτηρίζει το εγκεφαλικό επεισόδιο ως μια ψυχοσωματική ασθένεια και για αυτό προβάλλει το σύνθημα: " Σκέψου θετικά και προσπάθησε να περιορίσεις το θυμό σου". "Έχει αποδειχτεί πως οι συνδέσεις των νευρώνων του φλοιού του εγκεφάλου ενισχύονται και αναδομούνται από τις εμπειρίες μας. Πολλές από τις αλλαγές στον εγκέφαλό μας κατά την ενήλικη ζωή μας, έχουν να κάνουν με τη συμπεριφορά μας και ειδικότερα με κάθε είδους εξαρτήσεις με, αν όχι πρώτη, πολύ σημαντική, το φαγητό. Η συστηματική έκθεση εγκεφάλου σε ουσίες που προκαλούν εθισμό προκαλεί μακροχρόνιες μεταβολές στη δομή του σε περιοχές που συμμετέχουν στον εθισμό, και έχει προταθεί ότι παρόμοιες αλλαγές ίσως σχετίζονται με τις μακροχρόνιες μεταβολές στη συμπεριφορά χρηστών εθιστικών ουσιών. Ο εγκέφαλος δηλ. καθορίζει τη συμπεριφορά μας και η συμπεριφορά μας τον εγκέφαλο".
Όμως η "πλαστικότητα" των νευρώνων δε σχετίζεται μόνο με βλάβες, αλλά και με άλλες λειτουργίες όπως η μνήμη και η μάθηση. H τεχνολογική έκρηξη στον τομέα της δυναμικής απεικονιστικής (τομογραφία ποζιτρονίων PΕΤ, αξονική τομογραφία CAT-Scan, λειτουργική μαγνητική τομογραφία fMRI, μαγνητοεγκεφαλογραφία MEG, διφωτονική εστιακή μικροσκοπία two-photon confocal microscopy κ.ά.), της νευρογενετικής, της μοριακής βιολογίας και ηλεκτροφυσιολογίας, επιτρέπουν την μελέτη της "πλαστικότητας" όσο και των μοριακών μηχανισμών που ευθύνονται για τις δομικές και λειτουργικές αλλαγές του νευρικού ιστού. Eπίσης μέσω της τεχνολογίας πολλά από τα δόγματα του παρελθόντος ανατράπηκαν όπως αυτό που υποστήριζε ότι με όσα εγκεφαλικά κύτταρα γεννιόμαστε, με τόσα και λιγότερα πεθαίνουμε:
"Οι έρευνες αποκάλυψαν ότι τα θηλαστικά, περιλαμβανομένων των ανθρώπων, μπορούν να δημιουργούν καινούργιους νευρώνες κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Στους ανθρώπους αυτή η «νευρωνογένεση» έχει παρατηρηθεί σε δύο σημεία: οι νευρώνες που δημιουργούνται στον οσφρητικό βολβό φαίνονται να εμπλέκονται στην εκμάθηση νέων οσμών, ενώ εκείνοι που δημιουργούνται στον ιππόκαμπο συνδέονται με τη μάθηση και τη μνήμη".
Έχοντας κάποιος την ευκαιρία να συνομιλεί με τον Καθηγητή Φιλλίνγκερ δεν μπορεί να μη μπει στον πειρασμό να του θέσει ερωτήματα όπως, πόσο ισχυρός είναι ο σύνδεσμος του νου με το σώμα, γιατί ορισμένοι άνθρωποι είναι εξυπνότεροι από τους άλλους, αν γνωρίζουμε τον ακριβή μοριακό μηχανισμό των αναμνήσεων, αν μπορούμε να κατασκευάσουμε μια μηχανή με συνείδηση. Και φυσικά να περιμένει λογικές απαντήσεις.
Ο καθηγητής πιστεύει απόλυτα πως ο δεσμός μεταξύ μυαλού και σώματος είναι ο πιο ισχυρός και πως το ένα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο. Διατηρεί τις αμφιβολίες του ως προς το αν οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το νου τους στο βαθμό και σύμφωνα με τις δυνατότητες που εκείνος διαθέτει, αλλά ο ίδιος δεν μπορεί να εξηγήσει με ακρίβεια γιατί ορισμένοι άνθρωποι είναι εξυπνότεροι από άλλους.
"Δεν ξέρουμε ακριβώς. Ίσως οφείλεται στο περιβάλλον, ίσως τα γονίδια επηρεάζουν το πώς ο εγκέφαλός μας αναδικτυώνεται καθώς ωριμάζουμε. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι ίσως υπαγορεύουν το αν κάποιος είναι πιθανότερο να επιζητήσει ενδιαφέρουσες εμπειρίες ώστε να βοηθήσει τον εγκέφαλό του να ωριμάσει και να αναπτυχθεί. Η προσωπική μου αίσθηση είναι ότι όποιο βαθμό ευφυΐας και να διαθέτει κάποιος αν εξασκείται συνεχώς, στο τέλος θα γίνει αυθεντία σε αυτό που κάνει. Ένας καλός πιανίστας είναι αυτό που είναι επειδή στη μισή ζωή του παίζει πιάνο, το ίδιο και ένας τενίστας."
Ο Arno Villinger είναι Διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρώπινου Εγκεφάλου και Γνωσιακής Επιστήμης στο Ερευνητικό Κέντρο Max Planck της Λειψίας, ενός από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα της Ευρώπης, όπως επίσης και Διευθυντή της Γνωσιακής Νευρολογικής Κλινικής, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Λειψίας

Αναδημοσιευσα Από Ημερησια